YAYGIN EFSANELERE KARŞI İNSANA DAİR 17 DENEYSEL GERÇEK: ÜÇÜNCÜ KÜLTÜR YAKLAŞIMI

Popüler davranış bilimleri dergisi PSYCHOLOGY TODAY 50.yıl sayısı olan Ağustos 2017 sayısında Ağustos 1967 tarihli ilk sayısından başlamak üzere ilk kez kendi sayfaları aracılığıyla duyurulmuş insan davranışlarına dair 25 büyük keşfi içeren bir dosya yayınladı.

 Dosyanın adı, “25 Big Ideas that Began Here”. Pazar günü sabah saatlerinde bu dosya üzerinde çalışarak, artık tartışmasız kabul edilen ve son 50 yıl içinde davranış bilimlerinin bireysel temeldeki hipotezleriyle yapılan açıklamaları değiştirerek evrimsel ve sosyal psikolojinin gelişmesine zemin hazırlayan 17 tanesini keşiflerin yapıldığı tarihler ve keşfedenlerin isimleriyle birlikte grup için yayınlamaya karar verdim. Bunları teker teker ele alıp paylaşmaya karar verdim.

1. KÜÇÜK-DÜNYA HİPOTEZİ : Mayıs 1967, Stanley Milgram. Tanıdığımız halde yıllardan beri görmedi-ğimiz ve izini kaybettiğimiz bir insanla tesadüfen bir yerde karşılaştımızda ya da aynı koşullarda, ikimizi de tanıyıp bizim birbirimizi tanıdığımızı bilmeyen bir üçüncü kişi vasıtasıyla onunla haberleşme-görüşme şansını yakaladığımızda “Dünya Ne Küçük” dendiğini hepimiz biliriz. Ama bu sadece nadir bir tesadüf bazen mucize kabul edilir ve bir sonraki olaya kadar dünya-nın ne küçük olduğu unutulur.

İlk olarak Stanley Milgram’ın ufak bir denek grubu kullanarak ve daha sonra Duncan Watts’ın çok daha geniş bir denek grubu kullanarak doğruladığı keşif, dünyanın ne kadar “küçük” olduğu değil elbette. Onu herkes yaşadığı için biliyordu zaten. Onların keşfi, kerkes için yaşanır olan bu tür bir olgunun herkes için geçerli olan formülünü bulmaları. Bu formülün adı “ Altı Dereceli Tanışıklıklar Zinciri”. Matematiksel analizlerle doğrulanan bu formülde, dünyanın neresinde olurlarsa olsunlar, her insanın başka bir kıtada yaşayan tanımadığı bir insana erişmesi altı aşamalı bir haberleşme zinciri sayesinde mümkün olabiliyor. İlk aşamadan başlayarak, önce bizim tanıdıklarımız, daha sonra onların tanıdıkları diye bu zincir genişliyor. Bu haberleşme ağı ilk planda insanın aklına interneti getiriyor. Haberleşme hızı bakımından bu mantıklı olabilir ama 1967’de yani internetten yaklaşık 30 yıl önce yapılmış bir keşfin 1997’de internetten faydalanılarak yeniden doğrulanması aslında başka bir şeyi gösteriyor:

RASLANTILAR ARASINDA İŞLEYEN EVRENSEL BİR MATEMATİKSEL FORMÜLÜN BULUNMASI, ZİHİNLERDE NEDENİ MERAK EDİLMEDEN EFSANELEŞTİRİLEN VE MUCİZE KABUL EDİLEN OLGULARIN BİLE BİLİMSEL YÖNDEN AÇIKLANABİLECEĞİNİ BİZE GÖSTERİYOR. BÜTÜN MESELE, BU TÜR OLGULARI ZİHİNLERİMİZDE KALIPLAŞTIRMADAN NEDENLERİNİ MERAK ETMEMİZ.

Bu günkü beyin araştırmaları çağında insan beyninin KÜÇÜK-DÜNYA HİPOTEZİ’ne göre çalışan bir organ olduğu kabul ediliyor. İnsan beyninde yaklaşık olarak 80-100 milyar nöron var. Her bir nöronun diğerleriyle 50-75 bin bağlantı kurduğu hesaplanıyor. Nöronların komşu nöronlarla kurduğu işilkiler dendrit denilen kısa uzantılarla uzak bölge nöronlarıyla kurdukları ilişkiler de akson denilen uzun bağlantılarla oluyor. Beynin hayatiyeti elektrik akımlarının nöronlar arasında gezinmesiyle sağlanıyor. Örneğin beyin ölümünde elektro düz bir çizgi çiziyor. Bu tür bir organın küçük-dünya hipotezine göre çalışıyor olması hiçbir şekilde sürpriz değil.

Yüzyılı aşkın bir süre önce beyindeki iletimin yakın komşuluklar yoluyla uzak bölgelere ulaştığı anatomik olarak keşfedilmişti. Beynin küçük-dünya hipotezi anatomik modelin doğrulanmasından başka bir şey değil. Beynin herhangi bir yerinde yer alan bir nörondan (bunu kendiniz kabul edebilirsiniz) doğan elektrik akımının önce kendisine yakın nöronla-ra (sizin tanıdıklarınıza) ve bunların birkaç halkası yoluyla (onların sizin tanımadığınız yakınlarına )uzak bölgelere yansıması bir yerden doğan bir akımın (haberin) beynin tümüne (tüm dünyadaki insanlara) yayılması zaten beyin çalışması konusunda inandığı-mız model. Sadece model değil örneğin epilepsi (sara) ve migren gibi hastalıkları başka türlü anlamak da mümkün değil. Bütün bunları kainat içinde de çalışan bir model olarak görmemiz mümkün.

Öyleyse Kant’ın “BEN EVRENDE İYİLİĞE VE YILDIZLARA ŞAŞARIM” sözünü insan beyninin makro ve mikrokozmozun bileşkesinde yer aldığı şeklinde yorumlayabilirmiyiz? 
Psychology Today Dergisi için abone linki;
https://www.psychologytoday.com/subscriptions/international…